Orgelbouwer Johann Friedrich Wender

'Om een beter inzicht te geven in het werk van Johann Friedrich Wender zal ik, alvorens een analyse te plaatsen van zijn orgels, van een aantal toonaangevende instrumenten de dispositie plaatsen.'

Jolanda

Johann Friedrich Wender

Johann Friedrich Wender werd rond 6 december 1655 in Dörna (Thüringen) geboren. Hij had zijn werkplaats in Mühlhausen waar hij een stuk grond in eigendom had. Rond 1676 werkte Wender aan de renovatie van het orgel in de Marienkirche te Mühlhausen bij een onbekende orgelbouwer. In 1683 vindt de oplevering van zijn eerste nieuwe orgel te Bollstedt (bij Mühlhausen) plaats.

Tussen 1689 en 1691 bouwde Wender aan een nieuw tweeklaviers orgel met 31 stemmen voor de Abdij van Seligenstadt. In 1699 begon hij met de bouw van een tweeklaviers orgel voor de Neue Kirche te Anstadt, dat werd opgeleverd in 1703 en gekeurd door Johann Sebastian Bach, met wie hij nauw contact had. In 1701 voerde hij restauratiewerkzaamheden uit aan het orgel in de Stadtkirche te Weimar en in 1702 volgde nieuwbouw van een éénklaviers orgel met 7 stemmen voor de Brückenkirche teMühlhausen.

In 1708 breidde Wender, op advies van Johann Sebastian Bach, het orgel van de kerk Divi Blasii in Mühlhausen uit naar een drieklavier instrument met 38 stemmen. In 1708 rondde Wender de bouw van een éénklaviers orgel met 13 stemmen voor de St. Vituskirche te Ammern af. Het is aannemelijk dat Bach dit instrument heeft beoordeeld, gezien zijn adviseurschap in 1708 in het nabijgelegen Mühlhausen. In 1712 werd het instrument te Ammern door orgelmaker Wender uitgebreid.

Voor de Severikirche te Erfurt bouwde Wender in 1714 een orgel met 24 stemmen verdeeld over twee klavieren en pedaal. Tussen 1714 en 1717 voerde hij renovatiewerkzaamheden uit en bouwde het orgel af orgel van de Merseburger Dom dat door Zacharias Theißner in 1695 werd gebouwd. Tussen 1716 en 1722 werkte Wender aan zijn laatste opdracht in de St. Maximikirche te Merseburg, dat door de Thomaskantor Johann Kuhnau uit Leipzig en de Merseburger Kirchenmusikdirektor Georg Friedrich Kauffmann werd beoordeeld. In 1725 herstelde Wender het Sterzing-orgel in de St. Georgienkirche te Eisenach uit en breidde het pedaal uit met een Posaune 32', die op een eigen lade werd geplaatst. Van de orgels die Wender bouwde is er nauwelijks iets overgeleverd; de kas van het instrument in de Brückenkirche te Mühlhausen (thans in Dörna) en van de St. Severinkirche te Erfurt is bewaard gebleven, de speeltafel en bank van het orgel in de Neue Kirche te Arnstadt staan in het nabijgelegen museum 'Zum Palmbaum', een klein deel van het pijpwerk van het orgel is bewaard gebleven. Het orgel van de Neue Kirche (thans Bach-Kirche) in Arnstadt is tussen 1997 en 1999 gerestaureerd en gereconstrueerd door Orgelbau Hoffman.

Tot de bekendste leerlingen van Wender behoren zijn zoon Christian Friedrich, zijn schoonzoon Johann Nikolaus Becker, Johann Christian Dauphin en Johann Jacob John. Het is niet ondenkbaar dat orgelbouwer Trebs, die rond 1708 woonachtig was in Mühlhausen en eveneens samenwerkte met Bach, ook bij Wender werkzaam is geweest. Wender stierf op 12 juni 1729 te Dörna.